Израсна во колосален македонски син од првиот ред, македонски револуционер, научник-историчар, етнограф, картограф, публицист, политичар, културен деец, дипломат но и врвен пропагандист на македонското дело и вистина.
Син на македонскиот народ кој целиот живот го посвети на македонската борба,Чуповски е и превосходен организатор на македонската национална мисла во текот на пресудно важните први четири децинии од XX век. Што знаеме за ова големо македонско име ?
• 1888 год. на 10- годишна возраст Димитрија со мајка му Ката и бројните и деца се селат во Крушево (родното Папрадишта во оваа година е изгорено). Таму Димитрија учи молерски занает и по 2 години со еден од браќата заминува за Софија.
Софија - центар на новата држава Бугарија ослободена од Русите, интензивно се гради но и управува од нив.Три години Чуповски работи како молер. Посетува и вечерно училиште за Македонци-емигранти, организирано од познати македонски револуционери и дејци околу Даме Груев, Петар поп Арсов, Крсте П.Мисирков и др. кои во почетокот на 1890 год. пребегаа од Белград во Софија.
• 1892 год. формираната од нив “Млада македонска книжевна дружина” почнува со издавање печатен орган “Лоза“ и веднаш предизвикува бури во Бугарија. Почнува прогонот на Македонците кои работеа на македонското национално дело, толку засебно од бугарските стремежи.Чуповски во 1892 год. бега во Белград а се забрануваат и в.“Лоза” и дејноста на Лозарите.
• 1890-1893 год. - период на македонска национална борба која еруптира со сета сила. По “Лозарите“ и македонските великодостојници со Теодосија Гологанов, водат борба за македонска црква а Бугарите ги кодошат кај турските власти со цел спречување црква за македонскиот народ. Костур пак е жариште на училишната борба, таму се пишува македонската граматика и се воведува македонскиот јазик во училиштето и администрацијата. Во Солун се подготовува основање на ТМОРО, организација на македонскиот народ за национална и државна самостојност. (во Лондон пак е формиран Централниот национален комитет за автономија на Македонија и Албанија и.т.н.)
• 1892 год., втора половина, Димитрија се префрла во Белград каде работи како молер но и постојано се надообразува. Учебната 1892/93 год. се запишува во III одделение на вечерното Светосавско основно училиште а подоцна преминува во I клас на Подготвителното Светосавско вечерно училиште како специјализирано за образување кадри на Учителската школа во Белград, кое Димитрија и го завршува.
За ова училиште подоцна ќе пишува дека било “отворено во тоа време од Србите специјално за работниците Македонци и за децата од Стара Србија и од Босна. Училиштето имаше отворено шовинистички карактер и имаше цел да создава српски етнографски елемент. Овде јас првпат бев поставен да настапувам во улогата на заштитник на својата татковина - Македонија“
1893-1895 год. во Белград е активно, македонското Ученичко друштво “Вардар“ чиј основач и активист е К.П. Мисирков исто ученик во Учителската школа.
Чуповски во младите години
Од Статутот на ова друштво очигледно е продолжувањето на делото од Младата македонска книжовна дружина во Софија во нови околности. “Вардар” е од најзначајните организирани македонски национални манифестации воопшто во која сепак делото и името на К.П. Мисирков оставиле посилен печат од оној на Чуповски чиј замав подоцна следува.
• Учебната 1894/95 год. Димитрија го наоѓаме како “најдобар по учењето и поведението” од 14-те питомци од II клас на Подготвителното Светосавско училиште. Мисирков ја одбива службата српски учител во Приштина и бега во Русија, но Чуповски се враќа во Македонија и станува учител во родното село. Се чини дека ова Чуповски го прави затоа што српската држава попушта, па почнува да поставува учители Македонци и во Македонија одошто по другите “српски земји“.За овoj период Чуповски во својата автобиографија ќе рече :
“Во овие години во Македонија се развиваше широка дејност на ВМРО што си постави цел масовно да го подготви народот за општо востание против угнетувачите- Турци. Жедта за слобода ги опфаќаше во тоа време сите слоеви на населението. Целата македонска младина, каде и да се наоѓаше таа, во Македонија или во странство, беше на располагање на Внатрешната организација и беше готова да поднесува секакви жртви. Во ова епско време од историјата на македонската револуција мене не ми се даде можност долго да работам внатре во земјата, бидејќи додека уште бев во Србија јас сум им бил добро познат на турските агенти како активен пропагандист за ослободувањето на Македонија, па затоа, по моето доаѓање во татковината, било организирано мое надгледување. Наскоро дојде моето затворање, претстоеше суд, затвор. За да ги одбегнам последниве, јас организирав бегство и по совет на Организацијата, се вратив назад во Србија. Во ова време односите на официјална Србија спрема Македонците се влошија. Со развивањето на дејноста на Револуционерниот македонски комитет империјалистичките влади на Србија, Бугарија и Грција, почнаа непријателски да се однесуваат спрема Македонците што во иднина би можеле да им попречат да ја разгромат нивната земја. Поради тоа МАКЕДОНЦИТЕ БЕА ПОСТАВЕНИ ДА ВОДАТ БОРБА НА ЧЕТИРИ ФРОНТА – ПРОТИВ ТУРЦИТЕ, СРБИТЕ, ГРЦИТЕ И БУГАРИТЕ.
При таквите услови не можев долго да останам во Србија и решив да отпатувам во Русија и таму да го дополнам своето образование “
(“Из моеи биографии”, стр. 1)
Македонското Ученичко друштво “Вардар“ во кое членувал Димитрија Чуповски
11.VII.1897 год. - во писмо пишувано во Белград до Министерот за надворешни работи на Србија, Чуповски моли за овозможување продолжување на образованието во Русија, велејќи:
“Сакајќи и натаму да продолжам, а немајќи од каде овде да опстанам, се обратив до Управата на Друштвото Св. Сава и со нивната добрина бев препорачан во братска Русија, каде што ме примија за питомец на Новогордската духовна семинарија“.
Бидејќи и на Димитрија како и на К.П. Мисирков во Русија не му е признаено Учителското училиште во Србија како средно образование, стапува во редовно руско училиште. Доаѓа во Новогордската духовна семинарија (а Мисирков во Молдавската, единствено во духовните училишта можело да се добие стипендија). По 2 години поминати во интернатот на Семинаријата во јули 1897 год. “по совет на лекарот“, е упатен во родното место, каде е за време на летниот распуст.
1900 год. по завршувањето на Новогордската семинарија, Чуповски се запишува во Петербуршката духовна академија и тоа како “Словеномакедонец“ по националност (во Списокот на студентите на С.-Петербуршката духовна академија...за 1901/1902 уч. год. стои “Димитриј Димитриевич Чуповскиј, 25 [години], син на Словеномакедонец, почесен граѓанин на г. Крушево“ (ЛГИА, ф.277, оп. 1, д. 3411, л. 13).
За самосознанието на Чуповски интересен е и записот врз негова фотографија, од негов колега Србин кој запишал:
“На успомену и лепо сеќање Димитрију Димитриевиќу, г. Чуповскому, Словено Маќедонцу, од Богдана В. Обрадовиќа – слушаоца првог курса петроградске Духовне Академије. 1. маја 1902 г. У Петрограду ( Старо-Србијанац)“.
Од ова и јасно е дека додавките од типот “Словено” (Маќедонац) и “Старо”- (Србијанац) се само поопшто-социјални именувања додека вистинската националност е во остатокот - Македонец или кај колегата Србин. Форсирањето на “Словенството” кај македонските дејци во овој период и на тие пространства е сфатлива ако се има предвид зависноста од материјално-образовните капацитети на земјите каде се школуваат. И Бугарија и Србија а особено Русија се институционално силни и јазично блиски, па најмалку што можеле Македонците е да ја ставаат пред себе маската на “Словенството”, но никогаш не заборавајќи го крајното – Македонец (за овој тип “ставање маски” и Мисирков опширно објаснува во “За македонцките работи”).
1900-1905 год. е посебно важен период од развојот на Чуповски во зрел македонски револуционер и национален деец-научник.
Најпрвин тука е формирањето на Македонското научно-литературно другарство кое низ разни фази на своето постоење ќе се одржи цели 17 години издигнувајќи се како највисока и најзначајна македонска национална, културна, научна и политичка институција до II Св. војна. Ова другарство ќе ја има улогата на Македонска матица но и како своевиден претходник на Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ). За ова Чуповски ќе каже:
“Уште долго пред тоа (пред 1900 – з.н) во Русија почнаа да доаѓаат млади луѓе од целиот Балкански Полуостров за да стапат во разните специјални учебни институции што ги немаат во својата татковина. Сред нив имаше не малку од Македонија. Последниве, како луѓе што добиле воспитание во туѓи национални училишта (српско, бугарско, грчко) остануваа во туѓината идејно необединети. Неопходна беше работа во туѓината за нивното обединување...
Уште во првата година по моето доаѓање во бившиот Петроград се наложи од МАКЕДОНЦИТЕ што беа овде да се организира револуционерно настроено земјаштво под името Словеномакедонско другарство, единствено во Русија национално-политичко обединување што дејствуваше врз идејните основи на ВМРО што ја прогласи борбата за независност на Македонија“.
1901 год. Чуповски како што пишува крушевчанецот Д.Тримчевски, дошол и во Крушево и пламено ја бранел “идејата за самостојна Македонија од бугарофилите и србофилите “ и како “со одушевување” го слушале младите крушевчани (Д.Тримчевски, Писмо од Крушево, Македонски Глас, II, 9 од 02.III.1914, 16).
Насловната од Македонски Глас, II, 9 од 02.III.1914
1901 год.-септември, Чуповски оди во Белград и Софија и лично го следи растот на македонското национално движење при што ги запознава Македонците таму со дејноста на Македонците во Русија. Се разменуваат искуства и завземаат правци за сеошта македонска борба.
Чуповски се претплатув на в. “Реформи” (зачуван е примерок на негова адреса “Les Reforms“- IV, No 2, 02. II.1902) но и на други македонски весници што излегуваат на Балканот и постојано го следи националното македонско движење во Македонија и меѓу емиграцијата. И неговите браќа се активни во револуционерната борба на македонскиот народ.
Браќата на Димитрија во ова време се во македонското национално емиграционо “осило”- хотелот “Родопа“ во Софија каде се постојано и еден Стефан Јаќимов Дедов и другите од неговата група. Семејството дејствува и во Русија, каде на релација Одеса-С.Петребург е посебно активен братот Наце.Димитрија оди и во Русија каде се запознава изворно од брата си за македонското национално организирање (зачувана е фотографија од браќата од 13.VIII.1902 год.)
Од 1901 год и во Белград “врие” македонското национално движење пред се преку кружокот од македонски студенти, ученици и други емигранти во Србија. Во раната пролет 1902 год. во Белград е отворен “Словенски клуб” но Македонците веднаш побрзаа да отворат засебен “Македонски клуб” и низ формите “читалиште”, “кружок”, “клуб” бараа начин на легална работа.
1902 год., јуни, почна издавањето на “Балкански гласник“ орган на “Македонскиот клуб” на српски јазик и француски уводи, со што делумно се камуфлира пред српските власти, а внатре се удрија за првпат основните принципи на т.н.р “македонски сепаратизам“ : македонска посебна нација, посебен македонски литературен јазик и со фонетски правопис, автокефална македонска црква и автономија во рамките на Турција.
Србите со голем шум против македонското движење во Србија по осмиот број “Балкански гласник“ го забрануваат а редакторите Стефан Јаќимов Дедов и Дијмандија Трпков Мишајков ги прогонуваат. Тие пак во октомври 1902 год. на препорака од рускиот пратеник во Белград, стигнуваат во престолнината на Русија каде јавноста редовно го следеше нивниот весник па ги пречека со симпатии. Тука Димитрија Чуповски и Крсте П. Мисирков се придружуваат на Стефан Ј. Дедов и Дијмандија Т. Мишајков со што се собра прекален македонски национален стожер.
28.X.1902 год. прекалениот македонски стожер од Димитрија Чуповски, К.П.Мисирков, Стефан Ј. Дедов и Дијамандија Трпков ги собира и организира Македонците студенти и интелектуалци во Русија.
Со 19 (деветнаест) потписи (при што првиот потпис е на Крсте П. Мисирков, а вториот на Димитрија Чуповски) трга да ја легализира македонската национална идеологија во Русија како Голема сила, со што истата би добила легалност и на секаде. Потписите се на Молба до Советот на “Петербуршкото словенско благотворно друштво” во која по изнесените причини за расцепканоста на македонската интелигенција се вели:
“...За да ги избегнеме жалните резултати од таквата раздробеност и за да имаме можност да се обединиме врз базата на единството на татковината, истото потекло и иднината, како и врз базата на заедничкото изучување на нашата татковина во историски, етнографски, фолклорен и јазичен поглед, ние долупотпишаните имаме чест најпокорно да го замолиме С. Петербуршкото словенско благотворно друштво да ни дозволи да се собираме во неговите простории врз истата основа врз којашто стануваат таквите собранија на чешката, бугарската и српската младина што учи во С. Петербург“
Молбата до Советот на “Петербуршкото словенско благотворно друштво” од 1902 година
По две седници, Советот донесе позитивно решение и со тоа го направи првото официјално признавање на македонската културно-национална индивидуалност, зачленувајќи го Македонското студентско другарство во Општословенското друштво “Славјанска беседа”.
Од лево седи Димитрија Чуповски, стои брат му Наце Димов и Гаврил Константинович од Костурско
Тогаш официјално се конституира и Македонското Другарство чиј Претседател станува правникот Дијамандија Т. Мишајков, Потпретседател Гаврил Константинович студент на Воено-медицинската академија, Секретар Милан Стоилов од Кукуш студент на истата академија кој подоцна загинува во Илинденското востание, Библиотекар Ристо Русуленчич студент на Физичко-математичкиот факултет, а во прво време изгледа и Христо Шалдев е член на Управата, но кој подоцна нанесува ненадоместлива штета на македонското револуционерно дело ставајќи се во услуга на Егзархот.
Наскоро Стефан Дедов оди во Софија за да ја организира тамошната емиграција и ги покренува весниците “Балкан“ (1903) кој е забранет од Бугарите па го покренува “Куриер“(1904) и најпосле “Балкански куриер“(1905). Претседателот Дијамандија Мишајков пак оди во Македонија и родната Битола со цел да го организира теренот за решавачкиот миг, па на чело на Другарството во С. Петербург застанува најактивниот член на ова Другарство Димитрија Чуповски. Тој на должноста Претседател на Другарството останува се до крајот на неговата дејност.
12 ноември 1902 год - Програмата на Македонското студенско другарство во Русија, најкомплетно ја наоѓаме во Меморандумот до Советот од Спб. Словенско благотворно друштво од овој датум, потпишан од Дедов и Мишајков.
Стефан Ј. Дедов потписник на Меморандумот од 1902 година
“Словенството“ како нагласок во актите е разбирливо ако се имаат предвид околностите и насловот до кого се обраќаат но македонската национална мисла е прејасна. Зад словенството како воопштена и ненационална форма тие ја затскриваат слабата позиција при немање македонска држава.
- Основна задача на Другарството е: “да содејствува за ослободувањето на Македонија во политички, национален и црковен однос“. Главни пунктови на програмата се:
• 1) “Под национална слобода ние подразбираме отстранување на националните пропаганди од Македонија и наместо тоа воведување едно од македонските наречја на степен на општ македонски литературен јазик“.
• 2) “Интересите на словенското население во Македонија можат да бидат обезбедени во натамошната судбина на оваа земја само со развивање на еднаквата словенска национална свест кај Македонските Словени, па природно во интерес на последниве е отстранувањето на српската и бугарската пропаганда од Македонија и воспостваувањето на Македонците во духот на нивниот роден јазик, нивното еднакво минато и иднина“.
• 3) “Неопходно е и духовно обединување на Словените во Македонија во едно цело за да бидат подготвени во секој случај да им дадат отпор на надворешните навлегувања... ние сакаме грчките, српските и бугарските епископи во Македонија да бидат заменети со епископи земјаци што би биле потчинети на Патријаршијата преку архиепископ, чии канонски односи со Патријаршијата би биле приближно такви, какви што се, на пример, односите на постојаните сега автокефални православни цркви“.
Барањата на Другарството се систематизирани во четири точки:
1. “Признавање на Македонските Словени од страна на Турција како одделен народ со одделен литературен јазик рамноправно со турскиот станува официјален јазик во трите вилаети на Македонија: Косовскиот, Битолскиот и Солунскиот и признавање на самостојна црква.“
2. “Назначување еден Генерал-губернатор и еден негов помошник за овие три споменати Вилаети. Генерал-губернаторот може да биде турски државјанин од господаречката националност во овие три вилаети земени заедно, анеговиот помошник од помалку застапените народности.“
3. “Месно изборно народно собрание и дарување на Македонија органски статут од неговото Империјаторско В.Султанот.“
4. “Исполнувањето на правата на Македонија подарени од Н.И.В. Султанот се гарантираат од Големите европски држави” и.т.н
Оваа програма според потписниците “може да се реализира тихо и мирно, по еволутивен пат”, кое нешто и не се спротивставува на официјалната руска политика, но исто така се нагласува дека “таквата Македонија ќе биде единствената држава на Балканскиот Полуостров што целото свое внимание ќе го сврти кон својот внатрешен живот, нема да има никакви завојувачки планови, нема потреба да се плаши од своите соседи бидејќи нејзиното постоење како одделна држава ќе биде обезбедено од Големите сили.”
29.XII.1902 год. – на Заседанието од Другарството по излагањето на Д.Д.Чуповски се врши:
• определување на границите на Македонија што ќе најдат одраз и во првата македонска национална карта отпечатена од Чуповски по 10 години.
Картата на Македонија од 1913 година во границите кои Другарството ги определува 10 години предходно
• По предлог на Чуповски се воведува и посебна книга распределна по графи каде се внесуваат “карактеристични зборови“ од македонскиот јазик кои би се преведувале и на туѓинските јазици – бугарскиот, српскиот и рускиот. Ова е со цел да се покаже дека македонскиот јазик е дури и поблизок до рускиот, спротивно на јазичните тези од српската и бугарската пропаганда.
• Се завзема став кој подоцна се спроведува и во пракса вакви македонски другарства да се отвараат и по другите универзитетски центри на тогашна Русија, заради и што патуваат братот на Димитрија – Наце Димов како и извесниот Македонец со име Трајко (?!) во Москва, Киев и Одеса.
Другарството секоја недела држи седници и се разгледуваат реферати, првенствено од минатото и современата состојба на Македонија. Најзначајните седници се непосредно по Илинденското востание.
Мисирков се враќа во С.Петербург, се подготвува книгата “За македонцките работи “ и по решение на Другарството авторот патува за Софија да го напечати но и да формира македонско национално -литературно другарство.
„За Македонцките работи“ подготвена во Санкт Петерсбург и по одлука на Другарството објавена во Софија 1903 година
16.XII.1903 год. Чуповски како Претседател, заедно со седуммина потписници поднесува молба за регистрација на подготвениот “ Устав на Словеномакедонското научно-литературно другарство во С.Петербург “, чиј Чл.1 ги определува целите на Другарството и тоа:
• да ја развива меѓу Македонската колонија во С.Петербург, македонската национална свест;
• да ги изучува јазикот, песните, обичаите и историјата на Македонија во етнографски и географски поглед;
• да ги промовира и обединува сите Македонци, без разлика на нивното образование и убедување, во името на нивното исто потекло и единството на нивната татковина, и
• да го шири сето горекажано меѓу Македонците во Македонија и надвор од нејзините граници (во странство).
Сета ова дејност на Другарството да се изразува:
• во организирање собранија и предавања;
• во читање реферати, раскази, стихотворби и др.;
• во собирање народни умотворби и историски споменици за Македонија;
• во духовна поткрепа на своите земјаци, особено при нивното прво доаѓање во Русија, и
• во помагање и развивање заемни односи со другите словенски друштва и кружоци, како и со одделни словенски дејци.
Уставот од 1903 година на Македонското Другарство од Санкт Петербург
Другарството раководено од Чуповски ја засилува македонската национална мисла и борба до кадешто допира постојано надоградувајќи се и подготвувајќи се за борба со туѓите пропаганди. Од рефератите и предавањата на седниците кон крајот на 1903 и почетокот на 1904 год. ова добро да се увидува:
• Д.Д.Чуповски во реферат од крајот на 1903 год. “За вековната национална самобитност на Македонските Словени”.
• Филип Николовски со реферат “Какви причини ги тераат Русите и воопшто патешествениците и етнографите да ги смешуваат Македонските Словени со Србите и Бугарите“.
• Никола Ничота “За српската пропаганда во Македонија и нејзиното гибелно влијание врз народот“.
• К.П Мисирков држи три предавања за разорноста на туѓинските пропаганди врз македонскиот народ и.т.н
Ова е само мал дел од се она што Другарството на чело со Д.Чуповски постојано го засилува до жестока ревност во годините кои следат. Особено се развива жестока дипломатска активност:
• се водат тајни дипломатски контакти меѓу Другарството и Австро-Унгарската и Турската амбасада во С.Петербург на кои пак им се изложени програмските цели за што овие наоѓаат разбирање секој од свои сметки.
Од 1904 година па понатаму во Македонија постојано се уфрлаат чети од соседните монархии
• тие сметки се од засилените четнички уфрлања на Србите, Бугарите и Грците во Македонија (1904/05 год.) и нивната затскриена поддршка од руско-британско-француските интереси кои го разгоруваат падот на Турција во овој дел на Европа.
• по контактите со Австро-Унгарската и Турската амбасада, двајца членови од Другарството со издејствувана дозвола од турските власти, заминуваат во Македонија за да подготват отварање на училишта со македонски јазик.
• Само што почнуваат двајцата да делуваат во Македонија веднаш 34 македонски села поднесуваат писмени барања за училишта со македонски јазик па се подготвува Буквар на македонски јазик и други потребни книги.
• 1905 год. пролетта Другарството е охрабрено од ова па во Македонија лично доаѓа Претседателот Д.Чуповски и подолго престојува во клучните градови од македонската централна артерија: Солун – Велес – Скопје.
• не мируваат балканските монархии со крвавиот четнички пир по Македонија. Штети трпи и ВМОРО која е веќе дезорганизирана и дезориентирана, нејзините чети се потешко излегуваат на крај со се побројните чети од алчните сосетки.
• Цел е и умот на македонската национална борба, се убиваат напредните дејци, интилегинцијата, водачите и војводите на македонскиот народ кој ионака по востанието од 1903 год. е незакрепнат. И Чуповски е мета на анпади па едвај спасува глава.
• Дека балканските монархии се од подржувани од Русија, Франција и Британија се гледа што во овој период “случајно” и на Чуповски му се стопира стипендијата и се брка од Универзитетот во С.Петербург се со цел да остане без средства за живот а камо ли да движи, организира и контактира.
source Macedonium
No comments:
Post a Comment